Zaaiersweg hoek Graanstraat - fotograaf onbekend
Begin jaren ’20 van de vorige eeuw had Amsterdam een grote behoefte woningen te bouwen voor de alsmaar uitdijende bevolking. Begin van die eeuw telde de stad zo’n 500.000 inwoners, in de eerste drie decennia daarna kwamen daar nog eens 250.000 mensen bij, voornamelijk door natuurlijke aanwas. De noodzaak tot woningbouw kwam ook voort uit de woningwet van 1902, waardoor het stadsbestuur zich verplicht voelde de krotten, kelders, alkoven en woonpakhuizen in de oude volksbuurten (Jordaan, Eilanden, Jodenbuurt) te saneren en de bewoners andere en betere woningen aan te bieden.
De Spaarndammerbuurt in West, de Transvaalbuurt en de Indische buurt in Oost en de van der Pekbuurt en de Vogelbuurt in Noord zijn de eerste grote sociale woning-bouwcomplexen die Amsterdam bouwde. Die buurten waren al grotendeels gereed vóór de eerste wereldoorlog. Meteen na afloop van die oorlog, kwam er in Amsterdam een enorme bouwstroom op gang. Achter elkaar verrezen de tuindorpen Nieuwendam, Buiksloot, Oostzaan, Watergraafsmeer en het ‘Dageraad’complex aan de rand van de Pijp en daarna in het begin van de jaren ’30, de Rivierenbuurt in Zuid en de Hoofddorp- en Mercatorbuurt in West. In een periode van nog geen twintig jaar werden er ruim 100.000 woningen gebouwd. Amsterdam veranderde van een kleine compacte stad in een echte metropool. Tuindorp Watergraafsmeer was eigenlijk net als de andere nieuwe tuindorpen van Amsterdam bedoeld voor huisvesting van arbeiders. Het sociaaldemocratisch stadsbestuur was de idee toegedaan dat goede woningen, in een gezonde en groene omgeving een bijdrage zouden leveren aan de ‘verheffing’ van de arbeidersklasse. De meeste nieuwe bewoners kwamen uit de oude stad of zelfs van buiten, waar ze vaak onder erbarmelijke omstandigheden woonden. Vaak zonder eigen waterkraan en wc, afzonderlijke slaapkamers, laat staan een tuintje of een balkon. Het ontbreken van ‘woonzeden’ bij deze arbeidersgezinnen baarde de gemeentelijke woningdienst echter zorgen, vandaar dat met de inzet van ‘woning-inspectrices’ aan geselecteerde toelating en woon-begeleiding werd gedaan.
Uiteraard gold dat toelatingsbeleid ook voor Betondorp, maar dat pakte wat anders uit. De huren van de woningen lagen aan de hoge kant, zo’n 6 tot 8 gulden per week, terwijl de huren in de andere tuindorpen, zoals Oostzaan, en Blauwe Zand rond de 3,50 deden. Betondorp was daardoor niet bereikbaar voor arbeiders, en zodoende was de Woningdienst genoodzaakt het inkomenscriterium te verschuiven naar een andere categorie. Het dorp raakte bevolkt door ambtenaren en beambten, politiemensen, vakbondemployees, diamantbewerkers, kantoorpersoneel, een enkele journalist en aardig wat onderwijzers. Zoals meester Janszen, die toen hij in 1929 vast werd benoemd aan een van de scholen in het dorp, al snel een gemeente-woning aan het Huismanshof toegewezen kreeg. Hij verdiende een kleine 150 gulden per maand en daar ging dan aan huur zo’n 30 gulden af. Het waren vooral jonge gezinnen, die het dorp bevolkten, zo’n 1800 bij elkaar. Starters dus, met honderden jonge kinderen, waarvoor de gemeente uiteraard scholen bouwde. Aanvankelijk ging het om drie scholen, aan het Zuivelplein. Maar ook hierbij liep het anders dan het gemeentebestuur had voorzien.

LINKS ELITEBUURTJE ?

Zeg nou zelf ..... Felix van Laar maakte in 1988 dit boekje over Betondorp, voor het Amsterdams Woningbedrijf - omdat het nauwelijks meer te vinden is, gun ik het hier een tweede leven. [met dank aan Felix van Laar]

de Brink - foto Maria Austria

Zo begon de tekst van het raadsvoorstel dat het college van Burgemeester en Wethouders op 23 april 1920 aan de Amsterdamse gemeenteraad voorlegde. De polder Watergraafsmeer aan de oostkant van de stad was toen nog een kleine zelfstandige gemeente; pas op 1 januari 1921 zou die door Amsterdam worden geannexeerd. Maar het eerste stedenbouwkundig plan voor het latere tuindorp Watergraafsmeer, stamde al uit 1918. De scholen die in het raadsvoorstel werden genoemd stonden daar zelfs al ingetekend. In het begeleidende bericht aan de gemeente-raad was sprake van ‘plm 1600 woningwetwoningen en verder 1000 noodwoningen’. Maar die noodwoningen, die uiteindelijk het tuindorp haar naam Betondorp zouden geven, stonden niet ingetekend in dat plan.
De hele bouw van het tuindorp liep de volgende jaren nogal wat vertraging op; pas eind 1923 konden de eerste (betonnen) woningen betrokken worden. Ook de scholen-bouw stagneerde, waarop de wethouder van Onderwijs zijn collega voor Publieke Werken verzocht er alles aan te doen om de ingebruikname van één van de drie scholen in februari 1924 gereed te hebben. Die drie lagere scholen kwamen samen in één gebouw, maar waren wel afzonderlijke scholen, met elk zeven klaslokalen, de linker en de rechter school hadden bovendien nog een reserve-lokaal. Volgens de nieuwste inzichten verrees op het binnenterrein, een vrijstaand gymnastiekgebouw met twee gymzalen en een speellokaal. Pas op 1 mei 1924 opende de eerste school van het tuindorp haar deuren het was de Pieter Nieuwlandschool. Er werd gestart met twee klassen, waarvoor mejuffrouw M.H. Timmerman en de heer A. Kuiper van andere scholen in de stad werden overgeplaatst. Kuiper was Hoofd der School en bleef dat tot de zomer van 1939. Binnen twee maanden waren alle zes de leerjaren van de school bezet en na de zomer ging het zo hard met de toestroom van leerlingen dat er dubbele klassen moesten worden gevormd.
In die tijd was het gemeentelijk beleid dat een school slechts uit zes à zeven klassen bestond, kwam het leerlingenaantal boven de 290 dan werd er gesplitst. Daarom besloten B&W in januari 1925 dat de tweede lagere school in het gebouw aan het Zuivelplein moest worden geopend om de druk op de Pieter Nieuwland-school weg te nemen. Dat werd de Roosenburghschool, die op 1 februari 1925 meteen met 8 klassen startte, met de heer Ieme Hoekstra als het eerste hoofd.
Nauwelijks was deze school in gebruik of B&W stelden de gemeenteraad voor om ook de derde school aan het Zuivelplein te openen. Zo startte nog voor de zomer ook de Swedenrijckschool, door het overnemen van een aantal klassen van de Roosenburghschool. Mejuffrouw Catharina Minderhoud uit Rotterdam was het eerste hoofd.Ondertussen had de gemeenteraad al ingestemd met de bouw van nog eens twee scholen, in een dubbele school-gebouw aan het Huismanshof; een deel van het daar geplande plantsoen moest er voor wijken. Op de tekening die bij het raadsbesluit van oktober 1925 was gevoegd, is te zien dat dan nog zeker 40% van het dorp niet was gebouwd, althans nog niet ‘gehuisgenummerd’.
Betondorp was ondertussen af, alle huizen waren gebouwd, zo’n 1.800 merendeels jonge gezinnen hadden een woning in het dorp betrokken. De aanmeldingen voor de vijf scholen bleven binnenstromen, terwijl de 35 klassen al goed vol zaten. Het was ‘februarischool’ de Daniël Stoopendaelschool. die nu uit haar voegen barstte. 63 aanmeldingen voor de 30 beschikbare plaatsen in de eerste klas en er waren al dubbele klassen voor het 2e en 4e leerjaar. Die grote toeloop van leerlingen moest natuurlijk het hoofd worden geboden. De afdeling Onderwijs kwam daarop met het plan voor nog een dubbel schoolgebouw, op het braakliggend terrein aan de Verlengde Landbouwstraat, vlakbij de Middenweg. De chef van de afdeling voorzag echter dat de toename van het aantal leerlingen slechts tijdelijk zou zijn; er werd daarom opnieuw voor hulpschoollokalen gekozen. En zo verrees in de zomervakantie van 1929 de zesde school van Betondorp, in het plantsoen aan de Duivendrechtselaan.
In augustus werden de dubbele klassen van de Stoopendaelschool overgeheveld naar deze nieuwe februarischool, de Hartvelderschool, met de heer K. Stroband als Hoofd der School. Eerst bestond het gebouw uit drie lokalen, maar al snel werden er nog twee keer twee lokalen bijgezet. Alle zes de scholen van het dorp zaten toen vol, met ruim 1.200 leerlingen in totaal. Ze kwamen niet alleen uit het tuindorp zelf, maar ook van over de Ringvaart, uit Diemen en met name uit Duivendrecht, waar geen openbaar onderwijs was.

REVE IN BETONDORP

FEBRUARISCHOLEN

DE NAMEN VAN DE SCHOLEN

In de raadsvergadering van november 1929 haalden B&W bakzeil tegenover de voor de Vereeniging gunstige beslissing van de provincie. De raad besloot om niet het eerste plan van drie lokalen goed te keuren, maar meteen de hele zevenklassige school. Eerst werd de school nog gesitueerd aan het plantsoen aan het Onderlangs bij het einde van de Middenweg. Maar omdat de gemeente haar eigen bouwplan aan de Verlengde Landbouwstraat had laten vallen, kon op dat nog braakliggende terrein de Hervormde school worden ingepast. Dat de school in een behoefte voorzag, werd snel duidelijk; na de zomer van 1930 waren er al vier klassen, drie bij de Hartvelderschool en een vierde bij de Watergraafsmeerschool. Sinds zomer van 1929 was de heer H.F. du Pont Hoofd der School, hij had ondertussen bijna 100 leerlingen en voldeed zo aan de stichtings-norm, waar de gemeente in 1925 over twijfelde.
Er kwamen nieuwe tekeningen, van architect Petri: drie lokalen beneden plus gymnastieklokaal en vier boven. Het ontwerp week met roodstenen gevel en groot schuin dak, sterk af van de andere scholengebouwen in het dorp, maar paste goed bij de omringende bebouwing van de Ploegstraat en de Landbouwstraat. Na de zomer van 1931 was de bouw klaar en kon de nieuwe school worden betrokken, er waren toen al meer dan 120 leerlingen.
Nauwelijks was de Groen van Prinstererschool in gebruik of er ontstonden problemen met de beheerder van het ‘Meerhuis’ aan de Brink. De hervormde school bood namelijk onderdak aan verschillende christelijke initiatieven, zoals catechisatie, een zangkoor en ook een zondagse kerkdienst; het Meerhuis vond dat oneerlijke concurrentie. Het schoolbestuur wees de wethouder er echter fijntjes op dat het Meerhuis bezet was op die tijdstippen dat dit soort activiteiten in de school plaatsvonden. Ook de hoofden van de andere scholen hadden een probleem met die hervormden. Er was een capaciteitsprobleem in de gymnastieklokalen van de openbare scholen. De gemeente had het daarom zo geregeld dat een paar klassen van de Pieter Nieuwlandschool en van de Roosenburghschool gymlessen konden krijgen in het gymnastieklokaal van de nieuwe Groen van Prinstererschool. Dat stuitte echter op ernstige bezwaren, ook van de oudercommissies, zodat de onderwijsinspecteur er zich mee ging bemoeien. Waarop een leegstaand lokaal in het hulpschoolgebouw werd ingericht als gymzaal. Het lijkt er dus op dat het rode dorp best wel problemen had met die hervormden in hun dorp. Dat nam niet weg dat de wethouder kunstzaken in 1934 een subsidie van 200 gulden verleende voor de vervaardiging van een beeldhouwwerk aan de hervormde school, het ging om een zandstenen reliëf met de beeltenis van staatsman Groen van Prinsterer.

HERVORMDEN EN GEREFORMEERDEN

de drie scholen aan het Zuivelplein
Daarna ging het hard, achtereenvolgens lukte het de Swedenrijckschool en de Rosenburghschool aan het Zuivelplein niet om voldoende leerlingen vast te houden. Ook de Stoopendaelschool aan het Huismanshof kwam in de problemen.; alle drie sloten hun deuren in de schooljaren 1935 en 1936. De gemeente verhuurde vervolgens de vrijgekomen lokalen in de linkervleugel aan het Zuivelplein aan de nieuw te stichten Rooms Katholieke kerk ‘de Heilige van Nazareth’.
Zo waren er bij de start van schooljaar 1936/37 nog maar twee scholen over in Betondorp, de Pieter Nieuwland-school aan het Zuivelplein en de Watergraafsmeerschool aan het Huismanshof. Tezamen hadden ze nauwelijks 540 leerlingen en dat was ongeveer de helft van het leerlingenaantal in het hele dorp, van tien jaar daarvoor. Het gemeentebestuur maakte zich zorgen over die sterke terugloop, maar dat gold niet alleen voor de scholen in Tuindorp Watergraafsmeer.

LEERLINGENDALING

SCHOOLTUINEN

Het is tegen de zomer van 1939 dat de rector zich tot wethouder Boekman wendt omdat, zo schrijft hij ‘een zekere juffrouw Boom of Boon van de openbare school aan het Huismanshof’ waar enkele van zijn catechisanten school gaan, zou hebben gezegd “Dat de mensch geen ziel heeft” en dat diezelfde dame zou hebben gezegd “Dat er menschen zijn die in een hel en in een hemel geloven, maar dat is bijgeloof”. De rector verzoekt om tegen deze onderwijzeres maatregelen te nemen. De wethouder vraagt daarop advies aan de gemeentelijke onderwijsinspecteur. De onderwijzeres, mevrouw F. Boom–de Vries ontkent het voorval echter en een van twee rooms-katholieke leerlingen uit haar klas verklaart vervolgens 'Dat hij zich wel zou hebben vergist.' Toch wordt de onderwijzeres door de gemeentelijk onderwijsinspecteur in het bijzijn van schoolhoofd Kruimink tot voorzichtigheid gemaand. De inspecteur, rapporteert vervolgens de wethouder ‘dat deze onderwijzeres nogal subjectief is in haar onderwijs en dat ze dubbel voorzichtig zal dienen te zijn nu zij in de nieuwe cursus de 5e klasse voor haar rekening zal krijgen’.

de krant over de R.K. Kerk februari 1936

Die verhuizing was nog maar de eerste tegenslag, ingrijpender voor de schoolgemeenschap was de schorsing van de joodse leerkrachten in november 1940. Drie van de zes teamleden waren joods; meester Simon Gosselaar, meester Izak Pinto en mevrouw Dina Hamburger-Monas; van de ene dag op de andere moesten ze van de school vertrekken. Pas in voorjaar 1941 kwam de eerste vervanger, Wiebe de Jong en na de zomervakantie kwamen dan nog Heimen Bouwman en Marie Wildeman. Tezamen met Cecilia van Dort, invalster juffrouw Kranendonk en hoofd Boswinkel was het team toen weer compleet. Maar het leerlingenaantal daalde snel, in 1942 waren er nog maar zo'n 180 leerlingen.
De door de bezetter in 1941 uitgevaardigde verlaging van de klassennorm, betekende weliswaar uitstel van opheffing, maar de formatie moest wel terug van zes leerkrachten naar vijf. En toen werd ook nog eens Cecilia van Dort, die al vanaf 1936 aan de school verbonden is, afgekeurd.
Maar die verhuizing werd weer ongedaan gemaakt, de Duitsers hadden het Zuivelplein verlaten zodat de Pieter Nieuwlandschool tegen de zomer van 1942 weer terug kon, niet naar de lokalen in de middelste school maar op de hoek, op nr 11. In twee lokalen van de middelste school was een keuken en eetzaal van de Centrale Voedselvoorziening gekomen, waar de kinderen in het dorp en behoeftige ouderen op gezette tijden een middagmaal, konden krijgen.

Tweede Openluchtschool aan het Oosterpark In de eerste maanden van 1944 breidde de Duitsers hun bezettingsmacht in Amsterdam verder uit en daar was uiteraard onderdak voor nodig. Na de eerste reeks schoolvorderingen bij het begin van de bezetting, volgde nu een twee vorderingsgolf, en zo nam de bezetter ook een paar schoolgebouwen aan de Mauritskade in beslag, waaronder de 2e Openluchtschool, op nr 56 met tuinkamers aan de Oosterparkzijde. De Gemeente was genoodzaakt ander onderdak te vinden voor deze Openluchtschool en zo liet de Afdeling Onderwijs haar oog vallen op het scholencomplex aan het Zuivelplein, waarvan het grote schoolplein aan de achterzijde aan de uiterste rand van de stad lag, met frisse lucht en zonlicht in overvloed.
De linker bouwdeel was al sinds 1935 in gebruik als R.K. Kerk 'de Heilige van Nazareth', maar in de middelste en de rechterdeel was meer dan voldoende ruimte voor de specifieke ruimte-behoefte van de Openluchtschool, met naast gewone leslokalen, ook tuinkamers, eetzaal, keuken, ruimte voor de medische staf, een groot buitenterrein en spellokalen.
In totaal telde de twee schoolgebouwen tezamen 13 lokalen, waarvan er eentje al was omgebouwd tot keuken voor een vestiging van de Gemeentelijke Centrale Voedselvoorziening.
De Pieter Nieuwlandschool die nog slechts vier lokalen in het rechter bouwdeel gebruikte kon makkelijk weer terugverhuizen naar het schoolgebouw aan het Huismanshof 11, dat nog steeds leeg stond. Het was alles maar van tijdelijke aard, schrijft onderwijs inspecteur Palland, dus adviseert hij niet te veel aanpassingen te doen, in beide schoolgebouwen.
Wel werden de schooltijden aangepast, vanwege de excentrische ligging van de school; na de rusttijd volgde onderwijs van 3 tot 4 uur, dan naar de eetzaal tot kwart voor vijf en dan mocht iedereen naar huis; zodat de onderwijzeressen op tijd thuis konden zijn om hun eigen maaltijd te bereiden.

Tweede Openluchtschool Zuivelplein - tuinzijde

Maar beide leerkrachten maakten dat schooljaar niet af; ze werden door Kruimink weggepest. Jan Graewert verdween in april naar de Parelschool op Wittenburg en Froukje Boom werd tegen de zomer van 1942 over-geplaatst naar de Pontanusschool in de van 2e Swindenstraat. Na het gedwongen vertrek van meester Janszen in juli '41, was Kruimink stelselmatig bezig geweest Froukje Boom in diskrediet te brengen bij de afdeling Onderwijs:Uiteindelijk, tegen de volgende zomer lukte het hem mevrouw Boom overgeplaatst te krijgen, maar toen had het geen zin meer want hij, het hoofd der school vertrok zelf ook. Direct na de zomervakantie van 1942 werd Johannes Kruimink benoemd als rijksinspecteur voor het lager onderwijs. Niet mevrouw Boom moest verhuizen, maar de bovenmeester zelf, helemaal naar Deventer want dat was zijn standplaats in de 3e inspectiekring, rayon Deventer. Hij volgde daar inspecteur ir. J.A.Ladage op, die op nonactief was gezet omdat hij in de ogen van de bezetter onbetrouwbaar was gebleken.
Secretaris-Generaal van Dam had op het departement van Opvoeding speciaal een inspecteur in Algemeenen Dienst aangesteld, dr D.G. Noordijk die tot taak had de departementale onderwijsisnpectie om te schakelen naar 'den nieuwen tijd'. Verspreid over het land waren er zo'n 50 rijksonderwijsinspecteurs, de meeste daarvan werden door Noordijk als onbekwaam en onbetrouwbaar afgedaan; stap voor stap werden ze geschorst of ontslagen en vervangen door betrouwbare ambtenaren, loyaal aan de bezetter en aan het nationaal socialistisch gedachtegoed. Het probleem daarbij was echter dat zulke personen met kwaliteiten voor een functie in de onderwijs-inspectie, moeilijk te vinden waren.
Johannes Kruimink was dan ook een ideale kandidaat; hij had een mooie staat van dienst als onderwijzer, was zelfs opgeklommen tot schoolhoofd én hij was lid van de NSB en sinds september 1940 van het toen net opgerichte, Opvoedersgilde. Bovendien had hij uitgesproken ideeën over het opvoeden, zoals een journalist van het Dagblad van het Oosten optekende, bij Kruimink's benoeming in Deventer : Froukje Boom en meester Janszen waren meer van 'streef naar het ware, het schone, het goede' overeen-komstig de socialistische verheffingsidealen; maar om nou te zeggen dat de conflicten tussen Kruimink en zijn teamleden voortsproten uit ideologische verschillen en pedagogische opvattingen, dat gaat denk ik te ver.
Ook met het vorige hoofd, Sam Bannet hadden de twee het regelmatig aan de stok. Het bureau van de onderwijs-inspectie werd niet altijd geinformeerd, maar in ieder geval wel in 1932, toen Froukje Boom voor de handvaardigheids-les aan de 1e klas, alle in het magazijn aanwezige potjes met lijm wilde gebruiken. Hoofd Bannet (die uiteraard het magazijn beheerde) gaf ze niet allemaal, hij hield de reservepotjes achter. Waarop zij tegen hem zei: ‘Man, gebruik je verstand. Je zoekt ruzie.’ Daarna vertrok ze zomaar van school om de inspecteur te bellen. Daags daarop wilde Bannet een gesprek met haar, maar dat weigerde ze, waarop het Hoofd der School de wethouder inlichtte en die schakelde uiteraard de gemeentelijk inspectie in. Onderwijsinspecteur Vrijburg concludeerde dat Bannet weinig tactvol was. Hij was dan wel een goede en bevlogen onderwijzer, die de school en de kinderen een warm hart toedroeg, maar in de relatie met zijn personeel was hij minder gelukkig. En hij citeerde meester Janszen die over Bannet zei: Dat laatste was waarschijnlijk ook wel zo, schrijf ik er nu bij. Meester Bannet en mevrouw Boom waren ten tijde van dit conflict beide ongeveer 40 jaar en stonden al bijna 20 jaar voor de klas, maar meester Janszen was amper 27 jaar met slechts vijf jaar onderwijservaring, nogal eigengereid en met een uitgesproken oordeel over zijn superieur, het hoofd der school. Dat verklaart wellicht in grote trekken het volgende incident, dat bij de wethouder in 1939 werd gerapporteerd. Sam Bannet was ondertussen opgevolgd door Kruimink en die was vermoedelijk nog niet in de ban van 'den nieuwen tijd' : Tot twee keer toe had Kruimink ingegrepen bij het uitgaan van de school. In beide gevallen had hij zich praktisch bemoeit met de gang van zaken van meester Janszen, door het teken 'doorlopen' te geven aan diens leerlingen. De kwestie escaleerde binnen enkele dagen, doordat de 'schoolvergadering' er zich mee bemoeide. Dat was in die tijd het democratisch orgaan van een openbare school, bestaande uit alle leerkrachten, onder voorzitterschap van het hoofd; daar werden alle belangrijke zaken besproken en besloten. Mevrouw Boom was secretaris van de schoolvergadering van de Watergraafsmeerschool en in de speciaal belegde schoolvergadering van 25 mei 1939 werd het besluit doorgedrukt dat 'Bij 't uitgaan der school heeft iedere leerkracht het recht het aantal 'halten' en de plaats der 'halten' te bepalen naar eigen goeddunken, mits dit aantal niet te gering zij'. De wethouder liet de school-vergadering echter weten dat een besluit van dat orgaan niets meer was dan een advies aan het Hoofd der School. Het onderwijsteam werd zelfs bij wethouder Boekman ontboden voor een ernstig gesprek en meester Janszen kreeg een schriftelijke reprimande: Nog geen twee jaar later ging het weer mis [zie een kleine heldendaad]. De verhoudingen tussen het Hoofd der School en zijn team waren ondertussen zo grondig verstoord dat Kruimink aan de wethouder schreef over meester Janszen's 'jarenlange vijandschap tegenover het hoofd der school', en over mevrouw Boom 'als de meest felle hoofdenhaatster, die alle gezag verwerpt'. Maar hij had het duidelijk niet alleen met zijn team aan de stok, ook met de ouders was het goed mis, zodat hij in diezelfde brief aan de wethouder schreef : Dat was juli 1941, ze waren nog een heel jaar tot elkaar veroordeeld, bovenmeester Kruimink, zijn leerkrachten, de leerlingen en de ouders. Maar direct na de zomer van 1942 trad het nieuwe Hoofd der School aan, Henriette Boots. Ze had bijna een heel jaar op wachtgeld gestaan nadat haar Christiaan de Wetschool in september 1941 was opgeheven; ze werd nu benoemd in de vacature na Kruimink's vertrek naar Deventer. Ook de open plaatsen van mevrouw Boom en meester Graewert waren in het nieuwe schooljaar ingevuld; met meester Pieter Staartjes en Pieter Kooymans was het team weer compleet.

HET VERHAAL VAN INEKE

onderwijzers en onderwijzeressen

Zo kwam er plaats voor meester Janszen en mevrouw Boom, die bij het begin van het eerste 'naoorlogse' schooljaar weer aan hun eigen Watergraafsmeerschool werden benoemd.
De school groeide snel, zeker toen de Pieter Nieuwland-school in 1946 gesloten was, liep het leerlingental snel op naar voorbij de 320, zodat het onderwijsteam uitgebreid kon worden met mevrouw Wildeman, die van de Pieter Nieuwland kwam en Femma Suir, helemaal uit Jubbinga. De lokalen van nummer 11, de voormalige Stoopendael-school werden bij de school getrokken, de deuren in de gangen op de twee verdiepingen tussen de twee schooldelen gingen definitief open, twee lokalen werden samengevoegd tot toneelzaal.
Onder leiding van hoofd der school, mevrouw Boots, ontwikkelde het onderwijsteam een modern onderwijsplan, dat door wethouder Albert de Roos, die direct na de bevrijding als onderwijswethouder was benoemd, werd omarmd. Zo ontstond de eerste ‘gemeenschapsschool’ in Amsterdam, die zich niet allen richtte op het leren (het didactische aspect) maar ook op het opvoeden (het pedagogische aspect) en het bevorderen van de gemeen-schapszin (het sociale aspect). Aanschouwelijk onderwijs en 'heemkunde' zoals dat in de jaren '30 al door vooruitstrevende onderwijzers en onderwijzeressen werd gepraktiseeerd, vonden nu hun plek binnen dat plan. Met hulp van de ouders verrees er zelfs een kleine boerderij op de binnenplaats van de school, met kippen, konijnen en ander klein vee en een kleine moestuin.

In de loop van de jaren '90 was het ook met de Watergraafsmeerschool afgelopen, het leerlingenaantal kelderde ver onder de norm van 189 leerlingen (in 1994 waren er nog maar 71 leerlingen verdeelt over 3 groepen). Het dorp vergrijsde in hoog tempo, de school moest haar deuren sluiten. Er ontstond een breed en langdurig gesteggel tussen de ouders en de gemeente over sluiten, doorgaan of fuseren. Uiteindelijk werd het toch fuseren, met een van andere twee openbare scholen in het stadsdeel Watergraafsmeer, de Montessorischool in de Herschelstraat, die in die jaren 'de Zilvermeeuw' heette. De ouders hadden gedaan gekregen dat er een dependance in Betondorp open zou blijven, het gebouw aan het Huismanshof was echter zo verwaarloosd, dat omgekeken moest worden naar een andere locatie. Dat werd het gebouw van de Groen van Prinstererschool aan de Zaaiersweg, die door de Hervormden ook al was gesloten. In 1997 verhuisden de laatste 80 leerlingen van de Watergraafsmeerschool naar hun nieuwe school.
Het dubbele schoolgebouw aan het Huismanshof is nog een paar jaar in gebruik geweest door een hoveniers-opleiding en daarna in het 2003 door de gemeente verkocht en omgebouwd tot appartementen. Ook het schoolgebouw aan het Zuivelplein had ondertussen al tal van andere bestemmingen gekregen: een kerk, een sportschool, kunstenaarsateliers, de Jehova's, en andere huurders wisselen elkaar af.
De Watergraafsmeerschool, heeft als dependance van de 5e Montessorischool nog een aantal jaren bestaan; na het schooljaar 2012/2013 viel definitief het doek. Ook dit schoolgebouw, de voormalige Groen van Prinstererschool, heeft nu een woonbestemming.

De 5e Montessori Watergraafsmeerschool, in het gebouw van de Groen van Prinstererschool aan de Zaaiersweg, anno 2012

BRONNEN

. click op het plaatje, daar zit de hele tekst (plus plaatjes en notities) 'de scholen in Betondorp' zoals hierboven is gepubliceerd, als pdf-boekje - je mag het afdrukken (doe dan aan de linker korte kant er drie nietjes door of een bandje omheen) - je kan het ook downloaden op je tablet