In het verhaal een kleine heldendaad noem ik mijn vader 'meester' Janszen, maar daar had hij een hekel aan; hij liet zich door zijn leerlingen liever aanspreken met 'meneer'.
Dat zal zijn oorsprong hebben gehad op de Amsterdamse Gemeentelijke Kweekschool voor onderwijzers en onderwijzeressen, waar Lau Janszen het onderwijzersvak leerde. Die 'kweek' was vergeleken met de meeste andere (Rijks-)kweekscholen nogal vooruitstrevend, in de tijd dat door de onderwijswet van 1920 het onderwijssysteem nogal op de schop ging.
Tot in het begin van de 20ste eeuw was er sprake van standenonderwijs, met aparte scholen voor de kinderen uit de burgerij en andere voor het werkvolk. Op die nummerscholen was het onderwijs naast kennis-overdracht, vooral gericht op het aanleren van fatsoen, gehoorzaamheid en dienstbaarheid voor een leven lang werken onder een baas, een meester dus.
Maar met de nieuwe wet en onder invloed van de verlichte pedagogen van die tijd, ontstond de eenheidsschool waar ook het volkskind kansen kreeg op doorstroming naar het vervolgonderwijs, een van de toenmalige idealen van de sociaaldemocratie. In die sfeer van verheffing werd Lau opgeleid tot onderwijzer en kreeg hij amper 20 jaar, in 1925 de bevoegdheid om voor de klas te staan.

Lau was de jongste van vier kinderen in het gezin van Amsterdamse Laurens Janszen senior en de Walcherse Pieternella Bestelink; vader was smid en uitvinder. Eerst dreef hij een smederij in Noordwijk, daarna samen met Dik Wurfbain een constructiewerkplaats in Amsterdam, maar beide ondernemingen waren voor Laurens sr niet succesvol en zo belandde hij als amanuensis op de gemeentelijke hbs voor meisjes, aan de Keizersgracht. Lau was zestien toen zijn vader, na jaren sukkelen op 58-jarige leeftijd overleed; moeder Pieternel was toen al werkzaam als coupeuse. Ze was in dienst bij Maison Hirsch&Cie aan het Leidseplein, daarna begon ze voor zichzelf met een naaiatelier aan huis, voor welstandige dames en voor het toneel.
Eerst woonde het gezin in de Commelin-straat. Als je toentertijd die straat uitliep en de Linnaeusstraat overstak belandde je in het nieuwe Oosterpark en op de er naast gelegen oude Ooster-begraafplaats, die al jaren gesloten was. Voor kleine Lau een ideaal terrein om te avonturieren, tussen vervallen grafstenen, verwaarloosde bomen en de onkruidachtige begroeiing. Later verhuisde de familie over de Singelgracht naar het tweede korte straatje naast de Muiderpoort, de Alexanderstraat. Zo raakte hij bevriend met Leo Kaas, die daar ook pas was komen wonen, om de hoek op de kade. Lau sleepte Leo mee naar zijn speeldomein, die gesloten begraafplaats beheerd door een oude bewaker. Iedere kwajongen werd door hem weggestuurd, maar niet Leo en Lau, die waren er altijd welkom. Urenlang zaten ze in hun zelfgebouwde schuilhut de vele vogels te observeren en vertelde de oude baas van alles over die vogels en de planten die er in dat paradijsje groeiden.
Later toen ze iets groter waren met allebei een fiets, werd hun wereld wijder. Ze maakten tochten over de Oranjesluizen naar Waterland en de ander kant uit helemaal naar 's-Gravenland. Moerasorchis in de weilanden bij Holysloot, Aalscholvers in de Zuiderzee, IJsvogeltjes in de vijvers van de Gooise buitenplaatsen, Zwanenbloemen in de sloten bij Nigtevecht, Futen in het Abcoudermeer, ze zagen het allemaal; zochten thuis de namen op in de Flora van Heimans en Thijsse, en op de plaatjes van Jan Voerman in de Verkade albums, die ze driftig verzamelden.
In een van de weekenden dat Leo weer thuis in Amsterdam was, troonde hij Lau mee naar een bijeenkomst van de Nederlandsche Bond van Abstinent Studeerenden; een kleine idealistische club die in haar hoogtijdagen rond 1930, zo'n 1.500 leden telde.
Het was niet alleen de geheelonthouding (abstinentie) dat deze studerenden verbond, het was ook 'een beslist nee-zeggen tegen sleur, conventie, slechte gewoonte, vulgariteit en decadentie'. Alles viel op zijn plaats voor de jonge vrienden: de liefde voor de natuur en het buiten zijn, de progressiviteit en de principes van soberheid, reinheid, en gemeenschapszin. Lau werd al snel vegetariër en kon zijn ideeën en idealen scherpen aan die van zijn leeftijdgenoten, de meesten van hen ook kweekschoolleerlingen. Al snel hadden Lau en Leo een landelijke vriendenkring, waarmee ze op pad ging en kampeerden, ook in het Duitsland van de jaren dertig.

Al snel was de jonge enthousiaste onderwijzer opgemerkt door de gemeentelijk onderwijsinspectie en werd hij voorgedragen voor een vaste benoeming. Nota bene op een van de scholen in het pas gebouwde Tuindorp Watergraafsmeer, Betondorp. En net zoals er een zekere selectie was bij toewijzing van woningen in Betondorp, zal er ook een selectief beleid zijn geweest bij de benoeming van leerkrachten op de openbare lagere scholen in dat 'rooie' dorp.
Voor Lau was het een droom die werkelijkheid werd, zeker toen hij niet veel later, ook een woning schuin tegenover de school toegewezen kreeg, aan het Huismanshof op nummer 28. Vanaf zomer 1929 had hij een eigen klas op de Watergraafsmeerschool en een jaar later, 1 oktober 1930 trouwde hij met zijn NBAS-vriendinnetje, de jonge onderwijzeres Tilly Bouman.

Meester Janszen stond het liefst voor de 4e of de 5e klas, de kinderen konden dan al lezen, schrijven en rekenen, zodat hij zich kon richten op verdieping. Dat deed hij niet alleen met boeken en voor het schoolbord; even vaak stapte hij met zijn leerlingen op de tram om de geschiedenis tot leven te brengen in de Amsterdamse binnenstad of stuurde hij ze met schrift en potlood, het dorp in om natuurwaarnemingen te doen. Lau was duidelijk geïnspireerd door het leerboek 'De levende natuur' van natuurvorser en onderwijsman Eli Heimans: Dat was de onderwijsfilosofie die Lau zijn leven lang is blijven volgen. Oud-leerling Wiet Boeken (1921) vertelt het zo: 'Aanschouwelijk onderwijs' werd dat genoemd en ook wel 'Heemkunde' en daarmee schuurde meester Janszen dicht langs de pedagogische ideeën van het Nationaal Socialisme. Maar voor de goede orde: daarbinnen was de aandacht voor individuele ontplooiing ver te zoeken en dat was juist een van de kernwaarden van meester Janszen's onderwijsfilosofie.
De tweede keer terug te vinden in het Stadsarchief, is als schoolhoofd Bannet in 1932 op de Watergraafsmeer-school in conflict komt met onderwijzeres Froukje Boom. Schoolinspecteur Vrijburg bemoeide zich met de kwestie en bevraagde ook onderwijzer Janszen, die daarop verklaarde dat Bannet 'gemoedelijkheid mist, weinig soepel en een verzameling instructies is.'
En dan wordt het 1939 en was er een conflict met zijn pasbenoemde superieur Kruimink, waar meester Janszen het gezag van het schoolhoofd betwistte. Ook toen eindigde het ten stadhuize, waar wethouder Boekman met het schoolteam in gesprek ging. Dat schoolhoofd Kruimink daar zijn gelijk haalde, gaf hem dan twee jaar later, in 1941 de macht om Janszen's schorsing en overplaatsing te af te dwingen. Maar uiteindelijk is het toch schoolhoofd Kruimink die het onderspit delfde, veroordeeld werd voor lidmaatschap van de NSB, en zelfs ontdaan werd van zijn burgerschap; dat speelde zich af in 1947.
Dat zal mijn vader zeker goed hebben gedaan, zijn naoorlogs gehak op alle foute Nederlanders zal er zijn oorsprong hebben gehad.

martelaar van het dorp

hoe ging het verder met meester Janszen

Zijn kinderen en zijn kleinkinderen hebben in die jaren vooral ervaren dat zijn aandacht en liefde voor het onderwijs stap voor stap verschoof naar zijn echte grote passie, de natuur; de vogels, de bloemetjes en plantjes. Nederland had hij toen al botanisch gesproken afgegraasd, waarop Lau en Til de wereld in trokken en een onmetelijke verzameling dia's produceerden van de meeste uiteenlopende zeldzame plantjes in obscure bosperceeltjes in verre oorden.
Til was in 1948 ook weer teruggekeerd in het Amsterdamse onderwijs, dat ze in de jaren dertig had moeten verlaten. Getrouwde vrouwen hoorden toen niet in de maatschappij, hadden hun plek thuis, bij hun gezin, wat Til al die jaren moeilijk kon verkroppen. Ze liet zich bijscholen als Montessori-leerkracht en belandde zomer 1951 na een aantal invaltaken op zo'n beetje alle Montessorischolen in de stad, op de 8e openbare lagere Montessori aan de Zeeburgerdijk.
Ze werd er zelfs adjunct, met een eigen klas, van zo'n 45 kinderen in de onderbouw. Anders dan haar man, kwam zij altijd vol verhalen thuis, over haar leerlingen en haar stagiaires en stapte ze de volgende dag even vrolijk weer op de fiets en zo haalde ze haar pensioen; november 1970 was ze 65 geworden.
Het samen reizen, zwerven en genieten in hun buitenhuis in de bossen bij Veenendaal, heeft helaas nog geen tien jaar geduurd; augustus 1979 meteen na hun zoveelste buitenlandse reis, komt Til echt plotseling te sterven, Lau alleen achterlatend. Dat heeft hij daarna nog ruim twintig jaar volgehouden, waarop hij volledig versleten in 2003 het loodje legt. Hij was al bijna honderd.